Mława na terenie Ziemi Zawkrzeńskiej stanowi niezaprzeczalnie perłę pod względem architektonicznym. Różnorodne pod względem stylistycznym zabytki z pewnością wyróżniają miasto na tle innych ośrodków urbanistycznych Północnego Mazowsza, a większość z nich to esencja secesji końca XIX wieku.
RATUSZ MIEJSKI
Niewątpliwie jeden z najbardziej reprezentacyjnych budynków Starego Rynku, który od wieków jest siedzibą władz miasta i wizytówką Mławy. Dokładna data budowy pierwszego gmachu nie jest znana, jednakże na mocy przywileju nadanego w dniu 28 lutego 1545 roku przez króla Zygmunta I Starego mławianie uzyskali zezwolenie na wybudowanie ratusza, który stanął na placu głównym jeszcze w XVI wieku. W swojej stylistyce był on podobny do ratusza sąsiedniego miasta – Działdowa, który zachowuje wszystkie cechy renesansowego budownictwa. Mławski ratusz w swojej pierwotnej formie nie zachował się do dzisiejszych czasów. Wielokrotnie trawiony przez pożary wymagał ponownych renowacji. Po pierwszym pożarze w 1692 roku został ponownie odbudowany, jednakże już w 1776 roku doszczętnie spłonął. Po niefortunnych zdarzeniach, w narożnikach rynku pobudowano cztery studnie. Stan obecny ratusza zawdzięczamy budowniczym, którzy w 1789 r. zakończyli prace nowego budynku, wzniesionego na starych fundamentach. Pierwotnie ratusz składał się z jednej bryły, do której w 1836 r. dobudowano od strony ściany zachodniej ciąg jednokondygnacyjnych kramów – sukiennic. Podczas II wojny światowej zostały one całkowicie rozebrane, a na ich miejsce wzniesiono piętrowe skrzydło zachodnie. Po latach nieobecności w 2014 r. powróciły zdobienia na murze zamykającym dziedziniec ratuszowy oraz napis na gzymsie koronacyjnym, głoszący ideę równości społecznej.
KOŚCIÓŁ PW. ŚW. TRÓJCY
Kościół obok ratusza stanowi centralny element Starego Rynku. Murowana świątynia zaprojektowana pierwotnie w stylu gotyckim, na której fundamentach stoi obecny budynek powstała 1447 roku. Uległa jednak zniszczeniu na skutek pożaru z 1692 r., w którym również spłonął ratusz. Odbudowę kościoła ukończono 1719 r. – wtedy szczytom nadano charakter barokowy. Ze względu na rozwój miasta i wzrastającą liczbę wiernych podjęto decyzję o powiększeniu obiektu. Przebudowa miała miejsce w latach 1882-1886. Dzięki wprowadzonym przekształceniom powstały nawy boczne oraz przedsionek i dwie wieże, zwieńczone cebulastymi hełmami. Do części zachodniej prezbiterium dobudowano również zakrystię. Przebudowany kościół został konsekrowany 19 kwietnia 1885 r. przez biskupa Henryka Kossowskiego. W czasie II wojny światowej kościół mocno ucierpiał. Ataki bombowe wojsk hitlerowskich i naloty samolotów sowieckich w 1945 r naruszyły jego konstrukcję, a po wojnie konieczna była kolejna renowacja. W latach 80. XX wieku nałożono nowe tynki zewnętrzne, wymieniono hełmy wież, wykonano pokrycie dachów oraz wymieniono część stropów nad nawą główną. W tym czasie pobudowano także dzwonnicę, w której zostały zawieszone cztery dzwony. Wewnątrz warto zwrócić uwagę na polichromie wykonane przez Władysława Drapiewskiego oraz sześć ołtarzy z wizerunkami świętych.
KAMIENICE SECESYJNE
Kościół obok ratusza stanowi centralny element Starego Rynku. Murowana świątynia zaprojektowana pierwotnie w stylu gotyckim, na której fundamentach stoi obecny budynek powstała 1447 roku. Uległa jednak zniszczeniu na skutek pożaru z 1692 r., w którym również spłonął ratusz. Odbudowę kościoła ukończono 1719 r. – wtedy szczytom nadano charakter barokowy. Ze względu na rozwój miasta i wzrastającą liczbę wiernych podjęto decyzję o powiększeniu obiektu. Przebudowa miała miejsce w latach 1882-1886. Dzięki wprowadzonym przekształceniom powstały nawy boczne oraz przedsionek i dwie wieże, zwieńczone cebulastymi hełmami. Do części zachodniej prezbiterium dobudowano również zakrystię. Przebudowany kościół został konsekrowany 19 kwietnia 1885 r. przez biskupa Henryka Kossowskiego. W czasie II wojny światowej kościół mocno ucierpiał. Ataki bombowe wojsk hitlerowskich i naloty samolotów sowieckich w 1945 r naruszyły jego konstrukcję, a po wojnie konieczna była kolejna renowacja. W latach 80. XX wieku nałożono nowe tynki zewnętrzne, wymieniono hełmy wież, wykonano pokrycie dachów oraz wymieniono część stropów nad nawą główną. W tym czasie pobudowano także dzwonnicę, w której zostały zawieszone cztery dzwony. Wewnątrz warto zwrócić uwagę na polichromie wykonane przez Władysława Drapiewskiego oraz sześć ołtarzy z wizerunkami świętych.Kamienice znajdujące się we wschodniej pierzei rynku zbudowano w I dekadzie XX wieku. Na jednej z nich, oznaczonej nr 6 widnieje symboliczna postać kobiety Muławy – od której wzięło nazwę miasto Mława. Elewacja frontowa kamienicy zachowuje podział dwuczęściowy. Istniejące zdobienia w postaci falistych wstęg czy prostokątnych płycin z motywami roślinnymi uzupełnia bogactwo ornamentów, do których można zaliczyć szczytowe wykończenie oraz widniejące na ścianie frontowej nietoperze, baranie głowy czy drzewa z pniem i korzeniami. Warto zauważyć, że zastosowane rozwiązania stanowią przemyślaną koncepcję ustaloną dla całej pierzei. Istotną rolę odgrywała tutaj wysokość budynków, ściśle zachowana linia zabudowy oraz szerokość elewacji frontowej. Mimo zróżnicowania zewnętrznych zdobień estetyka zabudowy wydaję się być jednolita. Zarówno ta, jak inne kamienice – przy ul. Żeromskiego 4 czy na skrzyżowaniu ulicy Żwirki z Wigury reprezentują secesję wielkomiejską i świadczą o dużej zamożności mieszkańców. Takich domów nie powstydziłby się Kraków, Lwów czy Warszawa.Kościół obok ratusza stanowi centralny element Starego Rynku. Murowana świątynia zaprojektowana pierwotnie w stylu gotyckim, na której fundamentach stoi obecny budynek powstała 1447 roku. Uległa jednak zniszczeniu na skutek pożaru z 1692 r., w którym również spłonął ratusz. Odbudowę kościoła ukończono 1719 r. – wtedy szczytom nadano charakter barokowy. Ze względu na rozwój miasta i wzrastającą liczbę wiernych podjęto decyzję o powiększeniu obiektu. Przebudowa miała miejsce w latach 1882-1886. Dzięki wprowadzonym przekształceniom powstały nawy boczne oraz przedsionek i dwie wieże, zwieńczone cebulastymi hełmami. Do części zachodniej prezbiterium dobudowano również zakrystię. Przebudowany kościół został konsekrowany 19 kwietnia 1885 r. przez biskupa Henryka Kossowskiego. W czasie II wojny światowej kościół mocno ucierpiał. Ataki bombowe wojsk hitlerowskich i naloty samolotów sowieckich w 1945 r naruszyły jego konstrukcję, a po wojnie konieczna była kolejna renowacja. W latach 80. XX wieku nałożono nowe tynki zewnętrzne, wymieniono hełmy wież, wykonano pokrycie dachów oraz wymieniono część stropów nad nawą główną. W tym czasie pobudowano także dzwonnicę, w której zostały zawieszone cztery dzwony. Wewnątrz warto zwrócić uwagę na polichromie wykonane przez Władysława Drapiewskiego oraz sześć ołtarzy z wizerunkami świętych.
MŁAWSKA HALA TARGOWA
Budynek Mławskiej Hali Targowej to dzieło architekta powiatu mławskiego – Stefana Usakiewicza. Choć oddana do użytku w 1912 r., do dziś pełni swoje funkcje usługowe. Budowla była świadectwem zamożności i świetności miasta. Na początku XX w., tego typu obiektu nie posiadały nawet takie miasta jak Ciechanów czy Płock. Od frontu znajdowały się tam cztery sklepy. Główne wejście prowadziło do środka, gdzie po obu stronach rozplanowane były 24 jatki rzeźnicze z lodowniami oraz 23 stoły do sprzedaży mięsa. Jatki po lewej stronie wynajmowali – rzeźnicy chrześcijanie, natomiast po prawej – Żydzi. Forma architektoniczna to mieszanka wielu stylów. Niewątpliwie jest ona jednym z najcenniejszych zabytków Mławy m.in. ze względu na niespotykaną dla okresu, w którym powstała konstrukcję więźby dachowej.
KOŚCIÓŁ PARAFIALNY PW. ŚW. WAWRZYŃCA
Drewniany kościół pw. św. Wawrzyńca istniał już w wieku XV. Ok. 1550 roku został zastąpiony nową drewnianą świątynią ufundowaną przez braci Zagórnych. W końcu XVI wieku kościół ten otrzymał osobnego kapłana. Wizytacja z 1775 r. notuje, że był to obiekt drewniany z murowaną zakrystią, założony na rzucie krzyża. W 1786 roku księża Misjonarze na miejscu starego, drewnianego kościoła wznieśli nowy – murowany. Pobudowany został na planie prostokąta na wzór kościoła salowego. Po bokach części prezbiterialnej dobudowano kwadratową kruchtę i zakrystię, gdzie znajduje się sklepienie kolebkowo-krzyżowe. W owym czasie wokół kościoła urządzono również cmentarz parafialny i zaprzestano pochówku w obrębie kościoła św. Trójcy. Ta zachowana do naszych czasów późnobarokowa świątynia, usytuowana malowniczo na wzgórzu do dziś stanowi prawdziwą ozdobę miasta.
DREWNIANY SPICHLERZ TZW. „LELEWELÓWKA”
Budynek o konstrukcji zrębowej, na podmurówce z polnych głazów został zbudowany pod koniec XVIII wieku i stanowi jedyną pozostałość starostwa niegrodowego. W głębi za spichlerzem znajdował się drewniany dwór, zwany „zamkiem” oraz pozostałe zabudowania gospodarcze. Spichlerz w XIX wieku pełnił funkcję mieszkalną. Po 1876 r. przez pewien czas część majątku ziemskiego, dawnego starostwa była własnością Protazego – brata Joachima Lelewela, znakomitego historyka i działacza politycznego. Stąd też powszechnie przyjęte nazewnictwo i tendencja do określania go „Lelewelówką”. Budynek przez dłuższy czas był siedzibą mławskiego oddziału PTTK. Od kilku lat jest własnością prywatną.
ZABYTKOWY PARK MIEJSKI
Niegdyś nazywany „ogrodem miejskim” bądź „salonem Mławy” park, podobnie jak przed laty zachwyca przyjezdnych z całego kraju. Powstał pod koniec XIX wieku z inicjatywy Rosjan, których wojska stacjonowały w mieście. Kompleks ten należy do historycznego obszaru Nowego Rynku. W 1879 roku w miejscu, gdzie znajduje się dziś fontanna „Muława” pobudowano cerkiew, a nieopodal dom popa. Budowę świątyni pw. św. Jerzego Zwycięscy rozpoczęto w wrześniu 1877 roku wg projektu architekta Trusowa. Po prawie dwóch latach od rozpoczęcia prac 28 października 1789 r. dokonano jej konsekracji. Świątynia, aż do 1925 roku była miejscem spotkań wyznawców prawosławia. Cerkiew mogła pomieścić się ok. 350 osób, a prowadziła do niej brukowana aleja obsadzona dwoma szpalerami kasztanowców, stanowiąca tym samym przedłużenie obecnej ulicy 3 maja. Podczas II wojny światowej w miejscu przywołanej popówki, która zachowała się do naszych czasów Niemcy urządzili kawiarnię pod wdzięczną nazwą „Cafe Park”. Oprócz śladów, jakie zostawili po sobie przedstawiciele wrogich Polakom państw, warto zwrócić również uwagę na miejsca pamięci noszące wspomnienia o odzyskanej w 1918 roku niepodległości. W centralnym punkcie parku znajduje się pomnik Józefa Piłsudskiego, a nieopodal dąb, posadzony przez członków mławskich szkół. Drzewo przed II wojną światową nosiło miano „Dębu Wolności”. W 70. rocznicę odzyskania niepodległości obok niego umieszczono głaz z tablicą pamiątkową poświęconą żołnierzom Polskiej Organizacji Wojskowej. W 2013 roku w konkursie na Najpiękniejsze Parki Mazowsza skierowanym do samorządów Województwa Mazowieckiego, ogłoszonym przez Marszałka Województwa Mazowieckiego, nasz park został uznany za najpiękniejszy kompleks spacerowy w kategorii parki średnie.
